Obszycie - "promienie" - wykonane z tej samej tkaniny, szyte na pasku w stylu marszczenia. Wypełnij słońce wybranym przez siebie wypełniaczem objętościowym. Przyszyj srebrną wstążkę do czarnej podstawy, tworząc równoodległe pierścienie wokół słońca. Zszyj kule planet z 6 klinów każda, wypełnij. Do każdego z nich przyszyj . W tabeli poniżej przedstawiono planety Układu Słonecznego z informacjami dotyczącymi: średniej odległości od Słońca, okresu obiegu dookoła Słońca, średnicy, średniej gęstość, okresu obrotu dookoła osi i masy. Okres obiegu dookoła Słońca podany jest w latach zwrotnikowych, przy czym rok zwrotnikowy = 365 d 5 h 48' 46''. Planeta Średnia odległość od Słońca [mln km] Okres obiegu dookoła Słońca [lata zwrotnikowe] Średnica [km] Średnia gęstość [g/cm3] Okres obrotu dookoła osi [h lub d] Masa [kg] Markury 57,740 0,24085 4878 5,5 2111 h 0,33 · 1024 Wenus 108,141 0,61521 12104 5,27 243 d 4,9 · 1024 Ziemia 149,504 1,00004 12756 5,52 23,933 h 5,97 · 1024 Mars 227,798 1,88089 6860 3,85 24,617 h 0,64 · 1024 Jowisz 777,840 11,8622 143640 1,31 9,9 h 1900 · 1024 Saturn 1426,100 29,4577 120570 0,68 10,3 h 590 · 1024 Uran 2867,830 84,0153 57070 1,68 10,7 h 87 · 1024 Neptun 4493,650 164,788 49670 1,61 15,8 h 100 · 1024 Zobacz również Ciążenie i grawitacja - tablica wzorów Kinematyka - tablica wzorów Praca i energia - tablica wzorów Prąd - tablica wzorów Wymiary Księżyca Optyka - tablica wzorów Ciecze i gazy - tablica wzorów Gęstość wybranych ciał stałych,... Fale - tablica wzorów Termodynamika - tablica wzorów Planety Układu Słonecznego Fizyka jądrowa - tablica wzorów Podstawowe stałe fizyczne i chemiczne Elektromagnetyzm - tablica wzorów Fizyka kwantowa - tablica wzorów Układ słoneczny ma w sobie ogromną ilość różnych niezgłębionych ciekawostek oraz jeszcze niepoznanych ludzkości faktów. Coraz bardziej poznajemy kosmos, mimo że czynimy to małymi krokami. W tym temacie poznacie 32 różne ciekawostki dotyczące naszego układu słonecznego – czyli najbliższego ziemi otoczenia w kosmosie. 1. Najgorętszą planetą w naszym Układzie Słonecznym jest Wenus. Czyli druga planeta od słońca gdyż jest większa od Merkurego i pochłania więcej ciepła. 2. Największym Księżycem w Układzie Słonecznym jest Ganimedes należący do Jowisza i jest on także większy od całego Merkurego. 3. Wiatry na Neptunie osiągają prędkość nawet 2 tysięcy kilometrów na godzinę. 4. Na dzień dzisiejszy liczbę wszystkich znanych księżyców w Układzie Słonecznym szacuje się na około 173 satelity. Tylko Merkury i Wenus nie mają żadnych księżyców, przykładowo – Saturn ma ich 36 – liczba księżyców jakie są wykrywane stale rośnie. 5. Wszystkie 9 planet Układu Słonecznego stanowi mniej niż 1% masy Słońca. Największa planeta – Jowisz jest tak duża, że zmieściłaby w sobie pozostałe 8 planet wraz z ich księżycami. 6. Saturn jest bardzo lekki. Gdyby istniało tak duże naczynie z wodą pływałby on na powierzchni. Pamiętajmy że to olbrzym gazowy. 7. Na Marsie znajduje się wygasły wulkan o nazwie Olympus Mons, który jest najwyższym wzniesieniem Układu Słonecznego. Mierzy on około 26 000 metrów wysokości, czyli jest niemal 3 razy wyższy od Mt. Everestu. 8. Na pełne okrążenie swej orbity planeta Wenus potrzebuje 225 ziemskich dni. Pełen obrót wokół własnej osi wykonuje w przeciągu 243 ziemskich dni. A więc wenusjański dzień jest dłuższy niż wenusjański rok o aż 18 dni ziemskich. 9. Pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza znajduje się pas planetoid. Jest ich tam dziesiątki tysięcy. Przypuszcza się, że w wyniku silnej grawitacji Jowisza nie powstała z tego pasa jedna planeta. Największą z tych planetoid jest Ceres o średnicy około 947 km. 10. Tytan – księżyc Saturna to jedyny księżyc Układu Słonecznego posiadający gęstą atmosferę. 11. Na księżycu nie ma atmosfery więc pozostawione tam ślady będą trwały niemal wiecznie, bo nic ich nie zniszczy i nie będzie ich erozji – chyba że trafi w nie meteoryt lub zatrze je ktoś celowo lub przypadkowo w przyszłości. 12. Według nowych teorii Księżyc powstał w wyniku kolizji Ziemi z inną planetą zbliżoną rozmiarami do Marsa. Była to gigantyczna kolizja pierwotnych planet układu. 13. Każdego roku Księżyc oddala się od Ziemi o 3,8 cm – z czego średnia oddalania może stale rosnąć przez osłabienie pól grawitacyjnych. 14. Mars wydaje się być czerwony bo pokryty jest tlenkiem żelaza (rdzą). 15. Temperatura na Merkurym waha się od 430 C w dzień na plusie jak pada na powierzchnie promienie słońca do -140 C w nocy. 16. Słońce stanowi około 99,8% masy całego Układu Słonecznego. 17. Jowisz ma tak dużą masę, że dwukrotna masa wszystkich pozostałych planet w układzie słonecznym nie jest jej nawet równa. 18. Wenus nie obraca się wędrując wokół Słońca, więc nie ma tam pór roku. 19. Neptun potrzebuje 165 lat na okrążenie Słońca. Powodem jest między innymi jego duża elipsa przez duże oddalenie od słońca. 20. Tytan (księżyc Saturna) posiada całe oceany stworzone z ciekłego metanu. 21. Z 67 księżycami Jowisz jest planetą o największej ilości księżyców w układzie słonecznym. 22. Grawitacja na naszym Księżycu jest około 6 razy słabsza od ziemskiej – każdy tam by czuł się bardzo lekki ale i z czasem chorował na niskie ciśnienie, o ile by grawitacja nie została wyrównana sztucznie. 23. Wenus obraca się w przeciwnym kierunku niż inne planety – w końcu stamtąd według przysłowia pochodzą kobiety. 24. Księżyc ziemski Jest piątym co do wielkości księżycem w Układzie Słonecznym. 25. Przeciętna odległość od środka Ziemi do środka Księżyca to 384 403 km, co stanowi mniej więcej 30 razy średnicę ziemi. 26. Dzień na Merkurym jest dwa razy dłuższy niż rok. Wokół osi obraca się bardzo wolno ale okrążenie słońca zajmuje mniej niż 88 dni. 27. Pojazd kosmiczny musi rozpędzić się do około 7,91 km/s aby pokonać ziemską grawitację. Lub przy starcie z ziemi minimum 11,19 km/s wykorzystując prędkość ucieczki. A może w końcu powstanie jakiś napęd anty grawitacyjny. 28. Największym radioteleskopem w Polsce jest 32-metrowy RT-4 znajdujący się w Piwnicach koło Torunia – z czasem może powstanie i większy. 29. Skafander kosmonauty kosztuje nawet około 12 milionów dolarów – ale pewnie dlatego że to niszowa produkcja. 30. W 1962 roku Stany Zjednoczone wysadziły bombę wodorową w przestrzeni kosmicznej, która była 100 razy silniejsza niż ta w Hiroszimie – podobno były po tym następstwa z zakłóceniach elektromagnetycznych odczuwane w niektórych miejscach na ziemi. 31. Międzynarodowa Stacja Kosmiczna jest najdroższym obiektem, jaki do tej pory zbudowała ludzkość. Obecny koszt to 150 mld USD – co dziwne nadal nie badamy kosmosu bezpośrednio i nie widać w tym zakresie jakiś znacznych postępów od dziesiątków lat – to daje do myślenia. 32. Atmosfera ziemska w różnych miejscach ma różną gęstość i temperaturę – a co za tym idzie – inaczej załamuje światło, poza tym “faluje”. Dzięki temu niektóre gwiazdy “mrugają”, wydaje się, że zmieniają barwę. Takie migoczące gwiazdy można zauważyć zwłaszcza dość nisko nad horyzontem. Jak widać układ słoneczny to także bardzo ciekawe miejsce jaki kryje przed nami jeszcze na pewno dziesiątki tysięcy tajemnic i ciekawostek na różnych poziomach naukowych. Warto pomyśleć jak mało znany jest pozostały kosmos i to co się w nim znajduję – w zasadzie nie znamy go jeszcze wcale, gdyż dopiero raczkujemy z poznaniem układu słonecznego bezpośrednio a co dopiero reszty kosmosu. Zapraszamy do kolejnych tematów. Powszechnie uważa się, że planety karłowate wymyślono tylko po to, aby usunąć Plutona ze spisu planet Układu Słonecznego. Historia jednak nigdy nie jest tak prosta, jak się wydaje. Dlatego warto choćby pokrótce prześledzić ciąg wydarzeń, który doprowadził do powstania tej kontrowersyjnej i częściowo jeszcze dziś nieuznawanej kategorii ciał całego zamieszania zaczyna się w nocy 1 stycznia 1801 roku, pierwszego dnia XIX wieku, kiedy to Giuseppe Piazzi, włoski astronom Uniwersytetu w Palermo na Sycylii odkrywa na niebie nieznany dotąd obiekt między orbitą Marsa i Jowisza. Tak się jednak składa, że od kilku miesięcy grupa astronomów, która nazywa siebie Policją Nieba, poszukuje - jak im się wydaje - brakującej planety. Owa planeta ma się znajdować właśnie w takiej odległości, w jakiej Piazzi odkrywa nowy obiekt, który zostaje nazwany Ceres. Nic zatem dziwnego, że środowisko naukowe uznaje, iż oto odkryto brakującą planetę Układu się spojrzy w podręczniki szkolne z pierwszej połowy XIX wieku w sekcji poświęconej astronomii, można znaleźć spis planet zawierający jednak pojawia się pewien problem. Im więcej astronomowie spoglądają w niebo, tym więcej planet odkrywają. Pół wieku po odkryciu Ceres liczba planet Układu Słonecznego rośnie już do 23 i astronomowie zaczynają dostrzegać jednak różnice między obiektami znajdowanymi między Marsem i Jowiszem a planetami znanymi przed odkryciem Ceres. Z tego też powodu te nowe obiekty nazywają planetkami lub planetoidami. Tak oto powstaje pierwszy podział: oprócz planet pojawiają się planetoidy, które w przestrzeni między Marsem i Jowiszem odkrywane są po dziś dzień, ponad 200 lat po odkryciu Ceres. Warto jednak tutaj zauważyć, że Ceres uznana od 1851 roku za planetoidę nieco różniła się od innych planetoid - w przeciwieństwie do nich była 1930 r. Clyde Tombaugh odkrywa nową planetę. W odległości ponad pięciu miliardów kilometrów od Ziemi znajduje się Pluton. Naukowcy są tym razem przekonani, że nie jest to tylko kolejna planetoida. Obiekt z pewnością jest większy od Merkurego, dotychczas najmniejszej planety Układu Słonecznego, a więc sam – z definicji musi być planetą. Pluton staje się ostatnią, dziewiątą planetą Układu ten zaburza się dopiero 48 lat później, kiedy astronomowie korzystający ze znacznie lepszego sprzętu odkrywają obok Plutona Charona, jego potężny księżyc. Fakt, że oba obiekty krążą wokół wspólnego środka masy, sprawia, że można precyzyjnie zmierzyć masę Plutona. Ku zaskoczeniu astronomów Pluton nie dorasta do swojego miana. Okazuje się, że pierwotne założenia były zbyt optymistyczne. Masa Plutona jest dwadzieścia razy mniejsza od masy Merkurego. To Pluton staje się teraz najmniejszą planetą Układu Słonecznego. Jednocześnie naukowcy nie czują potrzeby, aby przemianowywać Plutona na planetoidę, wszak wciąż jest on dziesięć razy masywniejszy od Ceres, największej znanej planetoidy. A co to tam za Plutonem? Kiedy już naukowcy uznali, że skład Układu Słonecznego został ostatecznie ustalony, wszystko popsuły nowe i lepsze teleskopy, które weszły do służby w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Okazało się bowiem, że w ich obiektywach zaczęły się pojawiać kolejne obiekty, z których część znajduje się nawet dalej niż 200 lat wcześniej po odkryciu Ceres, zaczyna się pojawiać pytanie co zrobić z tymi obiektami? Czy powinny one należeć do grupy planetoid, czy też jednak dołączyć do panteonu planet? Problem ten wybrzmiewa szczególnie głośno na początku 2005 roku, kiedy to astronomowie odkrywają Eris, obiekt, który jest nieco większy od Plutona. Jeżeli Pluton to planeta, to obiekt większy od niego też powinien zasługiwać na to miano. Podczas zgromadzenia Międzynarodowej Unii Astronomicznej przez chwilę pojawia się nawet propozycja wpisania Eris i Ceres do grupy planet. Propozycja jednak upada. Dlaczego Pluton to planeta karłowata? W trakcie tego samego zgromadzenia pojawia się pomysł, aby ze spisu planet wykluczyć obiekty, które co prawda są okrągłe, ale nie oczyściły swojej orbity z gruzu i pyłu kosmicznego. W ten sposób do spisu planet nie trzeba będzie dopisać ani Eris, ani Ceres. Co więcej, ze spisu będzie musiał wylecieć także Pluton. W głosowaniu przyjęto rezolucję, według której powstała nowa kategoria obiektów Układu Słonecznego: planety tego typu jest obiekt, który: krąży wokół Słońca,ma na tyle dużą masę, że pod wpływem grawitacji przyjmuje kształt kulisty,nie oczyścił swojej orbity z innych dużych obiektów. Tym samym, po 76 latach w panteonie planet Pluton został zdegradowany i przesunięty do kategorii planet karłowatych. Decyzja ta wywołała oburzenie całkiem dużej części społeczności naukowej i opinii społecznej przywiązanej do Plutona jako ostatniej planety Układu jednak zwrócić uwagę, że gdyby Pluton pozostał planetą, ostatnią planetą (przynajmniej przez jakiś czas) musiałaby zostać Eris. Na tym by się zresztą nie skończyło, bowiem masywne obiekty Pasa Kuipera (rejonu, w którym znajduje się Pluton) odkrywa się po dziś dzień. Jak dotąd na liście planet karłowatych oficjalnie uznanych przez IAU znajdują się Ceres, Pluton, Haumea, Makemake oraz Eris. Jest to jednak spis przejściowy. Aktualnie naukowcy mówią o kilkuset tzw. obiektach transneptunowych, które mogłyby zostać uznane za planety karłowate. Wśród nich znajdują się obiekty takie jak Sedna, Gonggong, Orkus, Quaoar i wiele, wiele innych. Planety karłowate w Układzie Słonecznym Jedyna planeta karłowata znajdująca się w Pasie Planetoid między orbitą Marsa i Jowisza. Odkryta 1 stycznia 1801 roku przez Giuseppe Piazziego. Jej średnica to 939 km. W 2015 r. Ceres stała się pierwszą planetą karłowatą odwiedzoną przez sondę marca tego roku sonda Dawn weszła na orbitę wokół Ceres i przez kolejne trzy lata bezustannie badała jej powierzchnię, dostarczając na Ziemię zdjęcia fascynującego krateru Occator, w którego centrum znajdują się niezwykle jasne pokłady soli. Najprawdopodobniej wydostała się ona na powierzchnię Ceres z jej wnętrza wraz z wodą z podpowierzchniowego oceanu. Odkryty w 1930 roku przez Clyde'a Tombough obiekt przez 76 lat był uważany za ostatnią planetę Układu Słonecznego. Średnica Plutona to 2376 km. Wokół niego krąży także pięć księżyców, z czego największy - Charon - ma aż 1212 km średnicy. Pluton krąży wokół Słońca po eliptycznej orbicie w odległości średnio 5,8 mld km od Słońca. Pełne okrążenie wokół Słońca zajmuje mu 247 lat. Można zatem powiedzieć, że Pluton był planetą jedynie przez jedną czwartą plutońskiego lipca 2015 r. w pobliżu Plutona przeleciała sonda New Horizons, która sfotografowała go, dostarczając na Ziemię informację o jego powierzchni i karłowata odkryta w 2005 roku, choć później odnaleziona także na zdjęciach wykonanych w latach pięćdziesiątych XX wieku. Obiekt ten teoretycznie mógł przyjąć kształt kulisty w przeszłości, jednak ze względu na dużą prędkość obrotową spowodował jej rozciągnięcie w osi równikowej. Średnicę obiektu szacuje się na 1595 Haumei wykonane za pomocą Kosmicznego Teleskopu Hubble'aHaumea posiada dwa księżyce: Hi'iaka i Namaka o średnicy odpowiednio 320 i 160 km. Pod koniec 2017 roku odkryto, że Haumea posiada własny pierścień. Na pełne okrążenie Słońca znajdująca się w odległości 6,5 mld km od niego Haumea potrzebuje 282 lat. Makemake Nieco większa od Haumei Makemake tak samo jak ona została odkryta w 2005 roku. Obiekt o średnicy 1450 km okrąża Słońce w ciągu 304 lat w odległości 5,6-7,8 mld km. Warto tutaj zauważyć, że orbita Makemake jest nachylona względem orbit innych planet Układu Słonecznego o aż 29 stopni. Powierzchnię tego globu pokrywa warstwa metanowego lodu, który skutecznie odbija padające na niego promieniowanie słoneczne. W efekcie temperatura na powierzchni Makemake wynosi zaledwie -243 stopnie powiedzieć, że gdyby nie Eris, nie byłoby planet karłowatych. Tuż po odkryciu tego obiektu w 2005 roku podejrzewano, że jest ona większa od Plutona, przez co musiałaby zostać zaliczona do spisu planet Układu Słonecznego. To z kolei wywołało całą debatę, która rok później doprowadziła do powstania kategorii planet karłowatych i usunięcia Plutona ze spisu planet. Ostatecznie ustalono, że średnica Eris to 2326 ma niezwykle wydłużoną orbitę eliptyczną, przez co w ciągu jednego zajmującego 562 lata obiegu wokół Słońca zbliża się ona do Gwiazdy Dziennej na odległość 5,7 mld km, aby potem oddalić się na zawrotną odległość 14,5 mld km. Przez ten najodleglejszy punkt swojej orbity Eris przeszła w 1980 roku i rozpoczęła powolne zbliżanie się do Słońca. Aktualnie obiekt ten znajduje się w odległości 14,3 mld km od Słońca i dotrze do peryhelium swojej orbity w 2256 roku. Układ Słoneczny składa się ze Słońca i powiązanych z nim grawitacyjnie ciał niebieskich, czyli planet. Ciała te to osiem planet, ponad 170 znanych księżyców, pięć znanych planet karłowatych i miliardy małych ciał Układu Słonecznego, do których zalicza się planetoidy, komety, meteoroidy i pył międzyplanetarny. Merkury Jest najmniejszą, najbliższą Słońcu i najjaśniejszą planetą w Układzie Słonecznym. Ciężko zobaczyć go z Ziemi, ponieważ zawsze pojawia się blisko Słońca. Merkury jest pozbawiony atmosfery. Płaszcz pod skorupą składa się ze stopionych skał, a w środku planety znajduje się jądro żelazne. Merkury krąży wokół Słońca szybko, jednak wokół swojej osi wolno, co sprawia, że wschód Słońca następuje na nim co 176 dni. Jest on jednym z najgorętszych i jednocześnie najzimniejszych planet Układu Słonecznego. Maksymalna temperatura na Merkurym wynosi +427°C, a minimalna -212°C. Wenus Jest drugą z kolei planetą Układu Słonecznego. Jest ona otoczona obłokami trujących gazów. Jest bardzo jasna, ponieważ jej gęste chmury bardzo dobrze odbijają światło. Maksymalna temperatura na Wenus dochodzi do +482°C. Planeta ta wiruje w przeciwną stroną niż porusza się po swojej orbicie, jest to tzw. "obrót wsteczny". Pierwsza sonda, jaka wylądowała na Wenus, po około godzinie została zniszczona przez jej wysoką temperaturę i ciśnienie. W 1978 r. amerykańska sonda kosmiczna "Pioneer - Venus" stała się sztucznym satelitą tej planety. Dzięki niej odkryto na jej powierzchni rozległe płaskie równiny z kraterami, dolinami oraz pasmami górskimi, a także wulkany. Ziemia Jest piątą co do wielkości planetą Układu Słonecznego - jest jedynym znanym miejscem we Wszechświecie, w którym występuje życie. Temperatura powierzchni waha się od -70 °C do 80 °C. W grudniu Ziemia znajduje się nieco bliżej Słońca, a w czerwcu jest najbardziej od niego oddalona. Oś Ziemi jest nachylona w stosunku do Słońca, dzięki czemu mamy pory roku. Obroty Ziemi wokół własnej osi powodują zjawiska dnia i nocy. Atmosfera Ziemi składa się głównie z azotu i tlenu, ma grubość około 100 km i składa się z kilku warstw. Jedną z najważniejszych jest warstwa ozonowa, która rozciąga się na wysokości ok. 20-35 km i pełni rolę tarczy osłaniającej nas przed szkodliwym promieniowaniem. Mars Mars jest widoczny na niebie jako czerwony, podobny do gwiazdy punkt. Jest on skalistą planetą, którą pokrywają czerwone pustynie. Maksymalna temperatura na Marsie dochodzi do +27°C, a minimalna -126°C. Powierzchnia Czerwonej Planety jest urozmaicona - tworzą je kratery, góry, doliny i wulkany. 2 księżyce Marsa są prawdopodobnie fragmentami planetoid, a są to Phobos i Deimos. Atmosfera składa się w większości z dwutlenku węgla, co uniemożliwia oddychanie. Występują tam potężne burze pyłowe, jest tam niezwykle zimno, a powierzchnia planety pokryta jest okruchami skał. Na Marsie odkryto również trąby powietrzne. Zawirowania w atmosferze Marsa spowodowane są prądami konwekcyjnymi, których przyczyną jest różnica temperatur pomiędzy nagrzaną powierzchnią i chłodnym powietrzem. Jowisz Zwany Wielką Czerwoną Plamą składa się z wodoru i helu. Jowisz jest pierwszą z czterech wielkich planet - gazowych gigantów i jednocześnie największą planetą Układu Słonecznego. Jest on gazowa kulą, choć posiada prawdopodobnie jądro z płynnych skał. Jowisz wybrzusza się na równiku i spłaszcza na biegunach z powodu dużych wirowań. Wiatry na nim osiągają prędkość do 500 km/h. Szybki ruch wirowy i ciepło z wnętrza planety powodują powstanie silnych wiatrów, dzielących atmosferę na równoleżnikowe pasy opadających lub wznoszących się gazów. Na tarczy Jowisza widać też cyklon o średnicy dwukrotnie większej od Ziemi. Saturn Saturn jest drugą co do wielkości (po Jowiszu) planetą układu Słonecznego. Jest bardzo zimny, ponieważ znajduje się bardzo daleko od Słońca i otrzymuje od niego zaledwie 1/10 ilości ciepła i światła, które otrzymuje Ziemia. Okres obiegu Saturna wokół własnej osi trwa prawie 11 godzin. Atmosfera jego składa się głównie z wodoru, helu i amoniaku. Tytan, największy z księżyców Saturna, jest jedynym księżycem w Układzie Słonecznym otoczonym atmosferą podobną do ziemskiej. Pierścienie wokół Saturna, odkryte przez Galileusza, czynią go jedną z najpiękniejszych planet Układu Słonecznego. Są ich setki, a rozciągają się one na przestrzeni tysięcy kilometrów. Prawdopodobnie składają się z milionów brył lodu o średnicy od kilku centymetrów do kilkudziesięciu metrów, które są widoczne za pomocą teleskopu. Ich grubość wynosi zaledwie około 10 metrów. Najprawdopodobniej pierścienie tworzy materiał, z którego kiedyś miał się uformować księżyc. 7 spośród pierścieni jest oznaczonych kolejnymi literami alfabetu od A do G. Uran Uran swoją nazwę zawdzięcza bogowi z mitologii greckiej, Uranosowi. Był on władcą niebios, pierwszym z bogów. Ta planeta wiruje wokół własnej osi ruchem wstecznym. Jego pole magnetyczne jest 3 razy silniejsze niż na naszej planecie. Pierścienie Urana, których jest 11, są bardzo niewyraźne i ciężko je zobaczyć z Ziemi. Są jednak mocniejsze od pierścieni Jowisza. Uran zielonkawy kolor zawdzięcza chmurom metanu w górnych warstwach atmosfery. Różnice temperatur nie są duże i wynoszą od -208°C do -212°C. Uran wyróżnia się wśród gazowych gigantem tym, że nie ma skalnego jądra. Górna warstwa jego atmosfery składa się głównie z wodoru i helu, a w warstwach niższych tworzą się metanowe chmury. Metan pochłania światło czerwone, dlatego też Uran oglądany z przestrzeni kosmicznej jest zielononiebieski. Neptun Neptun jest najbardziej odległą i najmniejszą planetą gazową. Jądro Neptuna stanowi około 50% jego objętości i jest zbudowane ze skał i lodu. Otacza je amoniak i metan, co nadaje mu niebieskie zabarwienie. Prędkość wiatrów dochodzi do 2,5 tys. km/h. Występują tam również burze w formie wielkiej ciemnej plamy. Na jednym z księżyców Neptuna, lodowym Trytonie, odkryto także gejzery. Sonda Voyager 2 potwierdziła wcześniejsze przypuszczenia o istnieniu pierścieni wokół Neptuna. Na skutek oddziaływań z satelitami magnetosfera Neptuna ma zmienną geometrię. Pluton W sklasyfikowany jako planeta Karłowata, choć nowy Szef NASA Jim Brindestine stwierdził, że powinien on być pełnoprawną planetą, gdyż posiada ocean pod powierzchnią, związki organiczne na powierzchni i własne księżyce. Mapa astralna Układu Słonecznego na przełomie 41. i 42. tysiąclecia. Układ Słoneczny lub też System Terrański to serce całego Imperium Człowieka. Jest on centrum podsektora Sol, położonego w Sektorze Sol. Sam sektor natomiast położony jest w sercu całego Segmentum Solar. Kolebka ludzkości oraz stolica całego Imperium, do którego każdego imperialnego roku przybywają miliony pielgrzymów z różnych stron. Z tego miejsca bije Astronomican, jest to też siedziba wszystkich imperialnych instytucji. W porównaniu z resztą systemów gwiezdnych Układ Słoneczny jest prawdopodobnie jednym z najbardziej spokojnych miejsc we wszechświecie obok Ultramaru, którego nie tyczą żadne najazdy ze strony Xenos bądź Chaosu z racji olbrzymiej ilości wojsk skoncentrowanej na tym obszarze. Ta idylla jest jednak ułudna, ponieważ jest to miejsce walki o władzę między najpotężniejszymi ludźmi w Imperium, którzy zrobią wszystko, żeby zostać ulubieńcami Imperatora. Otoczony jest przez cztery światy-twierdze Adeptus Custodes - Szpon Aegis, Przewidywanie, Eyrie Prime oraz Wyrocznię Maximus. Historia[] Przed Imperium[] Ludzkość narodziła się właśnie w tym systemie gwiezdnym, na planecie znanej jako Ziemia, w trakcie okresu, który wiele tysiącleci później nazwany zostanie mianem Historii Starożytnej. Ewolucja człowieka z formy organizmu wodnego do ziemno-wodnego, żyjącego na drzewach trwała miliony lat. Dowody znalezione jednak w trakcie Noctis Aeterna oraz starożytna wiedza eldarska udowodniły zaskakujące informacje, a mianowicie że ludzie są efektem dzieła Przedwiecznych, którzy jednak nie przydzielili im żadnej roli i pozostawili na Ziemi samych sobie, żeby sami mogli zadecydować o swoim losie. Niestety żadne budowle tej enigmatycznej rasy nie ostały się przez następne tysiąclecia na żadnej z planet tego systemu gwiezdnego. Przez następne tysiąclecia ludzie przeszli rozwój ze stanu zwierząt żyjących na drzewach w dominujący gatunek i jedyną rasę rozumną na planecie. Stworzyli liczne plemiona, a potem narody, opanowując potęgę kamienia i metalu, a także rozpoczęli uprawę roślin, zmieniając tryb życia z koczowniczego na osiadły, zakładając pierwsze miasta. Na 8 tysięcy lat przed zakończeniem tego okresu narodził się Wieczny, jaki później będzie znany jako Imperator. W tym czasie ludzkość była prymitywną rasą monoplanetarną, tworząc państwa i prowadząc wojny[1]. Zmiana nadeszła dopiero w okresie znanym jako Epoka Terry. Był to czas wielkiego postępu oraz gwałtownego rozwoju mentalności, technologii oraz kultury homo sapiens. Wówczas to ani Imperium Eldarów, ani Orkowe Domeny nie zainteresowały się tym systemem, uważając go za mało znaczący i pozbawiony jakiegokolwiek znaczenia. Dzięki temu rasa ludzka mogła się w spokoju rozwijać. W pierwszym tysiącleciu ukształtowało się wiele z ich późniejszych fundamentów, jak feudalizm. Niestety postęp miał swoją cenę - nieświadomie ludzkość zrodziła w Osnowie świadomość trzech potwornym bytom wskutek swoich grzechów takich jak krucjaty czy plagi. Na początku, w 3. tysiącleciu podjęto decyzje, jakie zaowocowały osiedleniem się ludzi na Księżycu, a następnie na Marsie, który to jako pierwsza planeta w historii został terraformowany w ciągu zaledwie 100 lat. Jego ostateczne przemianowanie na planetę-bliźniaczkę Ziemi nastąpiło gdzieś około Z biegiem czasu ludzkość skolonizowała cały system, nie licząc jednak gazowych olbrzymów[2]. W trakcie Mrocznej Ery Technologii ludzkość dokonała pełnej kolonizacji rodzimego systemu gwiezdnego, czyniąc z niego centrum wszelkiej działalności swojego gatunku. W ciągu dwóch tysiącleci statki kolonizacyjne wysłane na inne planety w ramach Gwiezdnego Exodusu dokonały wielkiej transformacji wielu rozmaitych światów oraz stworzyły liczne mniejsze lub większe imperia bądź federacje. W tamtym czasie ludzkość dokonała też ponoć pierwszego kontaktu, po którym toczyły się tak zwane Obce Wojny[3]. W tym samym czasie pojawiać się zaczęli psionicy. Mimo wielu problemów ludzkość panowała nad galaktyką, a okres ten dziś wielu członków Adeptus Mechanicus nazywa Złotą Erą Ludzkości[4]. Kres tej epoki przyniósł Mechaniaklizm, bunt podstawy ludzkiej mocarstwowości w galaktyce - Ludzi z Żelaza. W wyniku tego ludzkość znalazła się na krawędzi zagłady, padała ofiarą Xenos, wybuchały wojny domowe, a wkrótce pojawiły się też demony. Dotknięty tymi wydarzeniami został też sam System Terrański. Niewiele dokumentów dotrwało do czasów Imperium Człowieka, lecz według nich najwyraźniej jednymi z głównych miejsc ataku zbuntowanych maszyn czy obcych były Terra i Mars. Przez 5 tysięcy lat, od końca Mechaniaklizmu w 25. tysiącleciu, galaktykę ogarnęła pożoga wielu wojen, mutacji i zniszczenia wiedzy poprzedniej epoki, jednak Układ Słoneczny ucierpiał na tym najmocniej. Odcięty od jakichkolwiek dostaw spoza rodzimych planet pogrążył się w anarchii i chaosie. Święta Terra została zamieniona w nuklearne pustkowia wskutek serii wielu wojen światowych, a wszelka normalna cywilizacja upadła. Mieszkańcy cofnęli się w rozwoju do techno-barbarzyńskich plemion, jak na przykład na Marsie czy do neo-feudalnych królestw jakie można było znaleźć na spustoszonej ojczyźnie ludzi. Układ Słoneczny cierpiał przez liczne Burze Spaczni, które go odcięły od reszty wszechświata[5]. Era Imperium[] Mapa Układu Słonecznego w dobie Wielkiej Krucjaty. Kres Epoce Walk postanowił położyć jeden człowiek - Imperator. Przejął on władzę nad Himalazją, górzystym krajem, skąd następnie rozpoczął serię konfliktów w celu zjednoczenia planety. Wojny te okrzyknięto mianem Wojen Zjednoczeniowych. Zjednoczywszy Terrę wkrótce doprowadził do unifikacji całego systemu gwiezdnego pod egidą nowo powstałego Imperium Człowieka. Jedne z planet podbił, inne natomiast, jak w przypadku Marsa, weszły w ramach paktu gwarantującego im swego rodzaju wewnętrzną niezależność względem terrańskiej władzy. Po zjednoczeniu Układ Słoneczny stał się sercem Imperium Człowieka z racji że Terra mianowała została światem tronowym, a więc miejscem gdzie panował Imperator Ludzkości. W ciągu następnych stuleci niezliczone światy przeszły pod władanie ludzkości, a do niego dołączali kolejni prymarchowie - stworzeni poprzez eksperymenty genetyczne ludzie, będący dziedzicami Imperatora. Imperium było jednak cieniem prawdziwej potęgi z czasów sprzed Mechaniaklizmu, mimo wszystko stało się najpotężniejszym wówczas tworem. Czasy te nazywane są Wielką Krucjatą. W tych czasach wojna nigdy nie doszła do rodzimego systemu gwiezdnego ludzkości. Dotarła dopiero w ramach Herezji Horusa - zdrady ponad połowy prymarchów na rzecz Zgubnych Mocy oraz rozpętania wojny domowej. Walki doszły nawet do samej Terry. Imperator jednak z pomocą lojalistów pokonał zdrajców, lecz cena była wysoka - spoczął na Złotym Tronie, gdzie spoczywa po dziś dzień. Zdrajcy natomiast byli ścigani przez następne stulecia, aż nie uciekli do trzech największych Burz Spaczni w galaktyce: Oka Grozy, Wiru Chaosu oraz Anomalii Hadex. Okres ten przeszedł do historii jako Wielkie Oczyszczenie, podczas którego lojaliści doprowadzili do zniszczenia mnóstwa kultów heretyckich i imperiów xenosjańskich w całej galaktyce[6]. Przez następne 10 tysięcy lat, aż do zniszczenia Cadii Układ Słoneczny był ostoją spokoju w ogarniętej Długą Wojną galaktyce, jednak wojny i tak tutaj docierały, jak Wojna Bestii, która niemalże zniszczyła młode państwo po Herezji Horusa czy Era Apostazji, kiedy to Imperium Człowieka pogrążyło się w wielkiej wojnie domowej. Po powstaniu Cicatrix Maledictum, System Terrański został oblężony po raz kolejny przez heretyków, jak niegdyś przez siły Horusa. W porę jednak przybył odrodzony prymarcha Roboute Guilliman, bohater i przywódca Ultramaru. Dziś, na początku 42. tysiąclecia oraz po ocaleniu Ziemi przed siłami Chaosu ponownie jest to centrum imperialnej władzy i jedno ze spokojniejszych, jeśli tak to można określić, miejsc w galaktyce, która wskutek działania Abaddona Profanatora została rozdarta na pół. Miejsca[] Planety[] Merkury - pierwsza planeta. Jest światem górniczym, wydobywa się tam surowce będące efektem wyrzutu masy Słońca bądź jeszcze inne, które pojawiły się tam wiele tysięcy lat przed powstaniem Imperium. Według podań panują tam klany złomiarskie, natomiast krótko po zakończeniu Herezji Horusa Siostry Ciszy oczyściły to miejsce ze wszelkich istniejących tam psioników[7]. Wenus - druga planeta w układzie. Jest to świat przemysłowy, niezależny względem marsjańskiego Mechanicus. Produkuje się tam kilka z ważnych przedmiotów życia imperialnego. Przemysł nigdy nie był rozwinięty jak na Marsie, wskutek czego planeta była pomniejszym ośrodkiem produkcyjnym względem pierwszego w historii świata-kuźni. W trakcie Wielkiej Krucjaty była zdominowana przez tak zwane Wiedźmy Wojny[8]. Terra - trzecia planeta w tym systemie gwiezdnym. Świat tronowy (stołeczny) Imperium Człowieka, miejsce gdzie funkcjonuje Astronomican oraz spoczywa na Złotym Tronie w Pałacu Imperialnym Bóg-Imperator. Jest największą z fortec w galaktyce, strzeżona przez mrowie okrętów kosmicznych i mniejszych pojazdów. Niegdyś znana jako Błękitna Planeta z racji swoich oceanów, dziś w całości pokryta miastami-ulami, gdzie mieszka bilion mieszkańców. Co warto zaznaczyć jest to też planeta macierzysta Imperialnych Pięści, jednego z pierwszych 20 zakonów Astartes[9]. Luna - jedyny księżyc Terry. Między nią a Terrą krąży Falanga, Fort Kosmiczny Imperialnych Pięści, będący ich kwaterą główną. Sama Luna z kolei to jedna wielka baza obrony stolicy Imperium. Dawno temu rządziły nią Geno-Kulty, dzięki którym Imperator stworzył swoich Marines oraz ich Prymarchów, dziś natomiast to cywilizowany, ale i martwy względem biosfery świat, jaki zamieniono w jedną wielką platformę bojową do obrony świata tronowego. Jest też miejscem istnienia Cytadeli Somnus, siedziby zakonu Sióstr Ciszy[10]. Mars - czwarta z planet w Układzie Słonecznym. Siedziba Adeptus Mechanicus oraz kwatera główna Floty Wojennej Solar. Nazywana również Czerwoną Planetą, względem ekosystemu jest bliźniaczo podobna do Ziemi, lecz teraz jest to największy w galaktyce świat-kuźnia, w której co roku na świat przychodzą miliardy pojazdów dla zaspokojenia imperialnej machiny wojennej i tyle samo produktów cywilnych[11]. Fobos - księżyc Marsa, niegdyś jeden z dwóch. Adeptus Mechanicus przekazało go Imperialnym Pięściom, jacy przemienili go w świat-fortecę, dzięki czemu serce imperialnego przemysłu jest dobrze strzeżone przez jednych z najlepszych spośród obrońców ludzkości. Dodatkowo prowadzi się tam rekrutację nowych braci zakonnych[12]. Ceres - planeta karłowata, żyjąca głównie z górnictwa oraz przemysłu, w którym przetwarzano wydobyte surowce na rozmaite wyroby. Społeczeństwo tego ciała niebieskiego żyje na orbitalnych stacjach, pozostawiając powierzchnię jedynie do prac górniczych. W pierwszych latach Wielkiej Krucjaty Imperium Człowieka założyło centralę komunikacji międzyplanetarnej[13]. Jowisz - piąta planeta i pierwszy z czterech wielkich gazowych olbrzymów. Jest zarówno gazowym olbrzymem, jak i światem górniczym, a jego przemysł niemalże graniczy z uznaniem go za świat-kuźnię. To główne stocznie Imperialnej Marynarki Wojennej w galaktyce, codziennie tworzy się oraz modernizuje na orbicie kolejne jednostki pod nadzorem Tech-kapłanów z Marsa[14]. Społeczeństwo tej planety żyje w stacjach orbitalnych, a jedną z najsłynniejszych jest Stacja Saros, gdzie ponoć wszystkie ulice są usiane złotem i srebrem, domy wykonano z marmuru, a ogrody są urządzone przy pomocy grawitacji jako wiszące w przestworzach. Miejsce to jest siedzibą jowiszańskich elit i jedynie Pałac Imperialny może się równać takiemu przepychowi[15]. Ganimedes - jeden z księżyców Jowisza, przeinaczony w trakcie Ery Indomitus na Aquila Adamant. W trakcie Ery Imperium była ona, w wyniku nieudanych eksperymentów z Osnową na polecenie Imperatora (prawdopodobnie projektu Imperialnej Osnowy) pustkowiem. W efekcie miejsce to opustoszało, a na powierzchni zostało tylko kilku naukowców Adeptus Mechanicus poszukujących paleotechnologii. Po przejęciu władzy przez prymarchę Guillimana Ganimedes została wybrana do roli centralnych fortec (org. Hub Fortress)[16]. Europa - jeden z księżyców Jowisza. Niegdyś skuta lodem bryła słodkiej wody, na przełomie Wielkiej Krucjaty i Herezji Horusa dokonano jej transformacji poprzez geo-inżynierię w wielki ocean[17]. Saturn - szósta planeta w Sol i drugi gazowy olbrzym. W czasach przed Imperium planetę najeżdżało kilka gatunków Xenos, przez co nigdy nie była tak liczna jak reszta terenów w Systemie Terrańskim tak mocno zasiedlona. Inkwizycja ustanowiła tutaj swoją bazę wypadową do akcji w reszcie galaktyki, a najważniejszą z działających i strzegącą tutaj porządku jest Ordo Malleus. Przyczyna jest jedna: Saturn mieści liczne laboratoria poświęcone radykalnym, wręcz oficjalnie zakazanym, badaniom Osnowy oraz demonicznego opętania[18]. Tytan - księżyc Saturna. Na Górze Anarch zlokalizowana jest siedziba 666. Zakonu Kosmicznych Marines, których istnienie jest objęte w Imperium Człowieka ścisłą tajemnicą. Lodowe ciało niebieskie jest bardzo niebezpieczne dla zamieszkujących go ludzi, co służy rekrutacji nowych członków bractwa. W 42. tysiącleciu pozostaje w rękach imperialnych łowców demonów[19][20]. ​​​​​Deimos - dawniej drugi z księżyców Marsa, obecnie satelita Tytana. W trakcie do zakończenia Herezji Horusa była na orbicie Marsa, lecz po jej zakończeniu informacje o jej istnieniu usunięto, a pośród mieszkańców Układu Słonecznego krąży legenda o jej zniszczeniu przez heretyków Horusa, lecz jest to nieprawda, ponieważ przekształcono ją w księżyc-kuźnię, produkującą na wyłączność sprzęt dla Szarych Rycerzy i krążący jako satelita księżyca Saturna - Tytana.[21]. Enceladus - jeden z księżyców Jowisza. Służy jako olbrzymia biblioteka zakazanej wiedzy na temat Chaosu i demonów, dlatego jej istnienie pozosta​​​​​​je w Imperium Człowieka tajemnicą, gdyż mogłoby to wiązać się z ryzykiem atencji ze strony Zgubnych Mocy. Szarzy Rycerze i Adeptus Custodes korzystają ze zdobytej tam wiedzy, by lepiej przygotować się na starcie z demonami i ich sługami​[22]. Uran - siódma planeta i trzeci gazowy olbrzym, będący w większości niezamieszkałym globem. Jego orbita i atmosfera są zajęte przez liczne ruiny po wysoce rozwiniętej kulturowo cywilizacji Azurytów, zniszczonych przez dziwną i nie do końca zbadaną plagę pochodzenia osnowiańskiego. W czasach po ich zniszczeniu przez Imperialne Pięści w ramach skrócenia mąk przez chorobę ludzie ponownie rozpoczęli zasiedlać te obszary[23]. Neptun - ostatnia z planet i gazowych olbrzymów. Skolonizowany w trakcie Ery Terry stał się miejscem uznawanym za pogranicze cywilizacji w tym systemie gwiezdnym. Gdy miała miejsce Epoka Walk populacja doznała wielu mutacji, przez co Imperator nakazał ich wszystkich zabić. Zadanie to zostało wykonane, a od Wielkiej Krucjaty planeta jest poddawana silnej kolonizacji. Dzięki słynnej Bramie Elysiańskiej planeta stanowi główne centrum podróży dla pojazdów wlatujących do lub wylatujących z Osnowy, a celem których jest Sol[24][25]. Pluton - planeta karłowata, razem z Neptunem jest właściwie bramą rodzimego systemu gwiezdnego człowieka. O ile jednak Neptun jest dobrze obwarowany, o tyle Pluton przekształcono w zewnętrzny mur, ponieważ głównym celem tego ciała niebieskiego jest wstrzymać na krótko nacierającego nieprzyjaciela i ostrzec go przed nim Terrę i Marsa. Swój stan jako bramy do Sol zawdzięcza Bramie Kthonickiej, dzięki której pojazdy kosmiczne mogą bezpieczne wlatywać i wylatywać jeśli chodzi o Osnowę, a których to pochodzenie sięga czasów Mrocznej Ery Technologii[26][27]. Obiekty sztuczne[] Brama Elysiańska - jedno z pierwszych przejść pozwalających pojazdom kosmicznym na podróżowanie w Osnowie, zbudowane w okolicy Neptuna w czasach Ery Technologii. Podczas Wojny Słonecznej miejsce zaciekłych walk między siłami Imperatora, a Horusa, z czego te drugie były kierowane przez Abaddona Profanatora[28]. Brama Kthonicka - położone w okolicy Plutona wrota do Osnowy z czasów Mrocznej Epoki Technologii, są w zasadzie bramą Układu Słonecznego. Mając nad nimi kontrolę flota imperialna może zniszczyć wojska wroga zanim te w ogóle zdołają wlecieć do systemu. Podczas Wojny Słonecznej zdobyte po długiej bitwie przez Chaos, a następnie wykorzystane do odcięcia większości sił lojalistycznych od galaktyki[29]. Kometa - prastara platforma bojowa z czasów Ery Technologii, w czasach Wielkiej Krucjaty zdobyta przez Imperatora i wysłana do rodzimego systemu gwiezdnego ludzi. Według notatek Mechanicus ta potężna machina bojowa pojawia się w Układzie Słonecznym raz na tysiąc imperialnych lat[30]. Artefakt 9-Kappa-Mu - starożytny artefakt z czasów Ery Technologii, dane na jego temat zostały przez imperialną Inkwizycję utajnione, a wszelka wiedza o nim pozostaje poza zasięgiem opinii publicznej, przede wszystkim dlatego że cała posiada technologię maskującą. Orbituje między Wenus, a Ziemią. Wedle badań specjalnych grup Mechanicus jest to obiekt pochodzenia xenosjańskiego[31]. Falanga - Fort Kosmiczny Imperialnych Pięści, orbitujący wokół Terry, położony między nią, a Luną. Jest centrum dowodzenia obroną Układu Słonecznego oraz siedzibą główną tegoż zakonu Astartes. W chwili obecnej to najpotężniejsza jednostka w arsenale Imperium.[32]. Ciekawostki[] Rola Układu Słonecznego jako stolicy ludzkości we wszechświecie jest powszechnym zjawiskiem w literaturze fantastycznonaukowej. Przypisy[] ↑ Codex: Necrons (3-cia edycja), s. 9 ↑ White Dwarf 140 (UK), rozdział Space Fleet, podrozdział Adeptus Mechanicus, sekcja Mars - The Workshop of the Imperium; s. 63 ↑ Po ang. Alien Wars. ↑ Galaxy In Flames, s. 156 ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja), s. 9 ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja), s .10-11. ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja); mapa; s. 30 ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja); mapa; s. 30 ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja); mapa; s. 30 ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja); mapa; s. 30 ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja); mapa; s. 30 ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja); mapa; s. 30 ↑ Nemesis: Wojna w Cieniach (opowiadanie Jamesa Swallowa), rozdział 6, s. 79. ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja); mapa; s. 30 ↑ Nemesis: Wojna w Cieniach (opowiadanie Jamesa Swallowa), rozdział 6, s. 84 ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja); mapa; s. 30 ↑ Nemesis: Wojna w Cieniach (opowiadanie Jamesa Swallowa), rozdział 6, s. 84. ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja); mapa; s. 30 ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja); mapa; s. 30 ↑ Codex: Grey Knights (8-ma edycja), s. 8 ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja), mapa ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja); mapa; s. 30 ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja), s. 30 ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja), s. 30 ↑ Solar War (powieść), s. 31 ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja), s. 30 ↑ Solar War (powieść), s. 31 ↑ Solar War (powieść), s. 31 ↑ Solar War (powieść), s. 31 ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja), s. 29 ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja), s. 29 ↑ Codex: Adeptus Custodes (8-ma edycja); mapa; s. 30

z czego można zrobić planety do układu słonecznego